“จะมีใครรู้จักพลังงานดีไปกว่า วาคลาฟ สมิล (Vaclav Smil) ได้อีกไหม” เป็นคำถามนึกหลังจากอ่านหนังสือ Energy: A Beginner’s Guide ไปประมาณ 50 หน้า
อย่างที่หลายคนรู้กันดีว่าสาเหตุของโลกร้อนนั้นประมาณ 70% มากจากพลังงาน ผมก็เลยอยากลองศึกษาเรื่องพลังงานซะหน่อย ก็เลยนึกถึงหนังสือของสมิลผู้เป็นกูรูด้านพลังงาน เพราะเห็นบิลเกตส์พูดชมอยู่บ่อยๆ ว่าเป็นนักเขียนคนโปรด
พอไปพลิกๆ หนังสือ Energy and Civilization: A History ที่คิโนะคุนิยะแล้วก็รู้สึกกลัวเล็กน้อย เพราะดูจะมีสาระหนักหน่วง แถมหนาอีก เลยยังไม่กล้าเสี่ยง โชคดีที่เดินไปเห็นหนังสือ Energy: A Beginner’s Guide เล่มเล็กๆ บางๆ แค่ 200 กว่าหน้า เลยลองซื้อมาอ่านดู แล้วก็พบว่า…
หนังสือเล่มนี้น่าจะเรียกว่าเป็นหนังสืออีกระดับหนึ่ง ที่ผมยังไม่เคยได้อ่านมาก่อน เพราะมันยอดเยี่ยมกว่าเล่มอื่นๆ ทุกเล่มแบบทิ้งห่าง ทั้งในแง่ความครอบคลุมของเนื้อหา ลำดับการเล่าเรื่อง และข้อมูลที่แน่นปึ้ก
หนังสือไม่ได้ใช้ภาษาหวือหวาเร้าใจอะไรเป็นพิเศษ แต่ด้วยความรอบรู้และลึกซึ้งของสมิลก็ทำให้คนอ่านร้องว้าวได้สบายๆ หลายครั้งที่อ่านหนังสือเล่มนี้แล้วผมต้องหยุด วางหนังสือลงบนตัก ถอนหายใจ แล้วร้องว้าว (เกิดอาการนี้บ่อยมากจนจำได้เลย)
ความปลาบปลื้ม (บางส่วน)
หนังสือเริ่มจากการแนะนำพลังงานชนิดต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นพลังงานคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า พลังงานเคมี พลังงานความร้อน พลังงานจลน์ พลังงานไฟฟ้า พลังงานนิวเคลียร์ ไปจนถึงพลังงานแรงโน้มถ่วง แล้วก็ยกตัวอย่างความเชื่อมโยงและกิจกรรมของแต่ละพลังงาน เช่น ฟ้าผ่า รถวิ่ง คนหายใจ หมัดกระโดด
จากนั้นก็เล่าถึงพลังงานที่ขับเคลื่อนโลกและระบบนิเวศ ตั้งแต่แสงอาทิตย์ที่ส่องลงมา ไปยังอากาศ ลงไปในทะล ต่อไปใต้ภิภพ (คอยผลักพื้นทวีปอยู่) แล้วก็มาที่สิ่งมีชีวิตตั้งแต่พืชสังเคราะห์แสงไปตลอดห่วงโซ่อาหารทั้งบนบกและในน้ำ (เพิ่งรู้ว่าปิรามิดห่วงโซ่อาหารในน้ำนั้นกลับหัว)
เสร็จแล้วก็มาถึงการใช้พลังงานของมนุษย์เริ่มตั้งแต่การย่อยอาหาร (เพิ่งรู้ว่าเราเอาพลังงานคาร์โบไฮเดรทมาใช้ได้แทบ 100% แต่เอาโปรตีนมาใช้ได้ไม่ค่อยดี) อัตราการเผาผลาญพลังงาน การล่าสัตว์ (เน้นที่มีไขมันสูง) การใช้แรงงานคนทำเกษตร การใช้แรงงานสัตว์ (เพิ่งรู้ทำไมควายถึงใช้งานดีนัก) การเดินทางด้วยพลังงานลม (เรือสำเภาและการออกแบบใบเรือ) ไปจนถึงการใช้กังหันน้ำและกังหันลม
พอมาถึงยุคอุตสาหกรรมก็เริ่มไล่ไปตั้งแต่เครื่องจักรไอน้ำ การใช้ถ่านหิน น้ำมัน ก๊าซธรรมชาติ และสิงประดิษฐ์ต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นกังหันไอน้ำ กันหันก๊าซ โรงผลิตไฟฟ้า เครื่องยนต์ 4 จังหวะ ไปจนถึง เครื่องบินไอพ่น
สุดท้ายก็เล่าถึงพลังงานที่ใช้ในชีวิตประจำวันและก็มุมมองในอนาคต (ซึ่งสมิลบอกว่าไม่เดาหรอก เพราะใครจะไปรู้อนาคต พร้อมกับแซะพวกชอบทำนาย 😛)
หนังสืออธิบายรายละเอียดของสิ่งต่างๆ พร้อมด้วยข้อมูลเชิงลึกของผู้เขียนอย่างเยอะ เช่นเวลาพูดถึงถ่านหิน ก็จะบอกว่ามีกี่แบบ แต่ละแบบมีลักษณะต่างกันอย่างไร อายุต่างกันเท่าไหร่ อย่างถ่านหินคุณภาพดีที่มีอายุ 350 ล้านปี นั้นเกิดจากต้นมอสยักษ์สูง 10-30 เมตรในอดีต ซึ่งได้กลายพันธุ์มาเป็นต้นมอสสูงเท่าหัวแม่โป้งในปัจจุบัน เป็นต้น
หนังสือเล่มนี้น่าจะต้องมีคำศัพท์ที่คุณไม่รู้มาก่อนบ้างแน่ๆ ไม่ใช่เพราะใช้ศัพท์ยากนะครับ แต่เพราะเนื้อหาของมันครอบคลุมหลากหลายสาขามาก อย่างเช่น กระแสน้ำในมหาสมุทร การสังเคราะห์แสง การทำเหมืองถ่านหิน หรือ กลไกของเครื่องยนต์ต่างๆ เป็นต้น เพราะฉะนั้นหลังจากอ่านหนังสือเล่มนี้จบก็ไม่แปลกใจเลยว่าทำไมบิลเกตส์ถึงบอกว่าสมิลเป็น polymath (ถ้าสมิลไม่เป็น ก็ไม่รู้ว่าแล้วล่ะว่าใครจะเป็น)
หนังสือเล่มนี้ทำให้เข้าใจว่าคนที่มีความรู้ความเข้าใจอย่างถ่องแท้และสามารถเชื่อมโยงสิ่งต่างๆ ได้อย่างดีนั้น พอถ่ายทอดเรื่องราวอะไรมาก็ดูพิเศษและน่าสนใจไปหมด ที่สำคัญที่สุดคือทำให้เห็นความเป็นไปได้ใหม่ว่า “หนังสือ” นี่มันทำได้ดีถึงระดับนี้เลยนะ
เชื่อว่าหนังสือเล่มจะตอบคำถามเกี่ยวกับพลังงานที่คุณมีได้แทบทุกคำถามอย่างแน่นอน (ถ้าไม่ได้ทั้งหมด) นอกจากนั้นมันยังจะตอบอีกหลายคำถามที่คุณไม่รู้มาก่อนว่าน่าจะถาม
ใครที่สนใจเรื่องพลังงานห้ามพลาดเด็ดขาด ใครที่อยากอ่านหนังสือ non-fiction คุณภาพสูงลิบก็ห้ามพลาดเหมือนกัน (ใครกำลังหาหนังสือ how-to คำคม feel good อะไรแบบนี้รีบข้ามไปเลย)
หลังจากที่อ่านหนังสือเล่มนี้จบ ผมพบว่าผมรู้สึกขอบคุณช้างม้าวัวควาย (ถ้าไปอ่านจะเห็นว่าสำคัญจริงๆ) และพลังงานฟอสซิลเป็นอย่างมาก ถึงแม้พลังงานฟอสซิลจะถูกมองเป็นผู้ร้ายในปัจจุบัน แต่ถ้าไม่มีฟอสซิลก็จะไม่มีโลกอย่างในวันนี้อย่างแน่นอน และถ้าถอยออกมามองจากระยะไกล ก็อาจจะเห็นว่าจริงๆ แล้ว โลกก็แค่จำเป็นต้องใช้พลังงานฟอสซิลเพื่อพัฒนาเทคโนโลยีให้ดีพอต่อการเปลี่ยนผ่านไปสู่แหล่งพลังงานใหม่อีกครั้ง และในอีกร้อยปีข้างหน้าผู้คนอาจจะเรียกพวกเราว่ามนุษย์ยุคฟอสซิล ยุคที่ยาวนานแค่ไม่กี่ร้อยปีเท่านั้นเอง
ป.ล. สิ่งเดียวที่สงสัยก็คือ ถ้าเล่มนี่ Beginner แล้ว เล่มอื่นของสมิลจะเป็นยังไง 🤪
